SOĞUTMA VE PC SESSİZLEŞTİRME YÖNTEMLERİ

Konu: SOĞUTMA VE PC SESSİZLEŞTİRME YÖNTEMLERİ Perş. Ekim 16, 2008 6:13 pm

SOĞUTMA TEKNİKLERİ
Günümüzde yaşanan bir diğer değişim ise bilgisayar teknolojilerinin hızla gelişmesine paralel olarak işlemcilerin artan ısınma sorunlarıdır. Bu sorunları aşabilmek, bilgisayar soğutma teknikleri bilmek ve uygulamaktan geçer.

Sogutucular:
Genelde çok ısı üreten, işlemci gibi paçalara takılırlar. Kullanılan malzeme genelde alüminyum, bakır ya da her ikisinin karışımıdır. Isı dağıtıcılarının iki temel işlevi vardır. Bunlardan ilki, ısı üreten malzemenin üzerine takıldığı için üretilen ısının bir kısmını emmektir. Isı dağıtıcıların ikinci işlevi ise, hava ile temas yüzeyini artırarak ısı transferini arttırmaktır. Isı dağıtıcılarının pratikteki bir diğer işlevi ise tek başlarına yeterli olamadıkları durumlarda üzerlerine fan montajını kolaylaştırmalarıdır.
Isı dağıtıcılarda kullanılan malzemelerden alüminyumun özelliklerine kısaca deyinmek gerekirse; özkütlesi düşük bir metaldir. Dolayısıyla, hava ile temas yüzeyini artıracak geniş alanları alüminyum ısı dağıtıcılar kullanarak daha hafif bir şekilde elde edilebilir. Bu malzemenin diğer bir özelliği ise, ısıyı bakıra göre havaya daha iyi iletebilmesidir
Bakır; alüminyuma göre ısıyı daha iyi ileten bir metaldir. Bu nedenle ısı dağıtıcının, en sıcak bölümü ile en soğuk bölümü arasında, alüminyum ısı dağıtıcılara göre çok daha az sıcaklık farklı vardır. Bakırın, alüminyuma göre en büyük dezavantajı özgül kütlesinin çok daha büyük olmasıdır. Bu nedenle aynı büyüklükteki bakır soğutucular, alüminyum soğutuculardan çok daha ağır olurlar.

İyi bir ısı dağıtıcısı geniş bir yüzey alanına sahip ve görece hafif olandır. Özellikle sıcak yüzeye temas eden bölüm bakır olmalıdır. Isı boruları sistemin performansını artıracağı için bol miktarda olmalıdır.

Fanlar

Günümüzde yaygın olarak 4cm ile 12cm arasında değişen ebatlarda fanlar kullanılmaktadır. Fanların performansını belirleyen iki şey vardır. Bunlardan ilki kanatlarının genişliğidir. Bir fanın kanadı ne kadar geniş olursa üfleyeceği hava miktarı o kadar artar. Dolayısıyla hava soğutmalı sistemlerde performansı artırmak için daha büyük fanlar kullanılır. Fanların performansını belirleyen ikinci şey ise dönüş hızıdır. Bir fan ne kadar hızlı dönerse performansı da o kadar artar. Fanların dönüş hızı RPM (Revolutions Per Minute – bir dakikadaki dönüş hızı) ile ölçülür. Fanların performansları genelde ürünün kutusunda ya da üretici sitelerde verilir ve CFM (Cubic Feet Per Minute – bir dakikada kaç Fit küp hava üflediği) ile ölçülür.
Fanlarda genellikle (sleevebearing ya da ballbearing olmak üzere) iki tip yatak kullanılır ve kullanılan yatak tipi fanın gürültüsünü ve ömrünü önemli ölçüde etkiler. Bunlardan ilkinin (sleevebearing) yatak tipi, üretim maliyetleri daha düşük olmakla birlikte kullanım ömrü daha kısadır. Ayrıca bu yatak tipini kullanan fanlar diğer yatak tiplerini kullanan fanlara göre daha gürültülü
çalışırlar. Bu nedenle kullanıcılar arasında tercih edilmemelidirler. Diğer (Ballbearing) yatak tipini kullanan fanların maliyetleri, diğer (sleevebearing )yatak tipini kullanılan fanlara kıyasla daha yüksektir. Buna rağmen, kullanım ömrünün daha uzun olması ve daha sesiz çalışma gibi avantajları taşımaları nedeniyle kullanıcılar arasında tercih edilmelidirler.
Fanların gürültüleri genelde ürünün kutusunda ya da üretici sitelerde verilir ve dBA (decibels as per the a scale) ile ölçülür. Fanların gürültü düzeyinin insanlarda oluşturduğu rahatsız edici etki kişiden kişiye değişmektedir. Bununla birlikte okuyucuda genel bir fikir oluşması için şu örnekler verilebilir. 22,5dBa ve altı gürültü üreten fanları 1m uzaktan duymak mümkün olmadığı için bu fanları sessiz olarak nitelendirebiliriz. 30dBa bir çok kişi tarafından tahammül edilebilir gürültü sınırı olarak nitelendirilir. Bu düzeyin üstünde gürültü üreten fanlar kullanıcılarında rahatsız edici bir etki oluşturmaktadır. 40dBa ve üzeri fanların ürettiği gürültü saç kurutma makinesi ile yarışabilecek düzeydedir.
Termal Macun:
Genelde beyaz renklidir, beyaz tutkala benzer. Zaten kokusu da tutkalı andırır. Biraz yapıştırıcı özelliği vardır. Böylece sürüldüğü maddelerin birbirinden kolayca ayrılmasını engeller, ama tek başına yapıştırıcı işi görecek kadar da güçlü değildir. Katılaşmaz, akıcı da değildir.
İşlemci ile fanın metal heatsink'i arasında sürülerek, iki madde arasındaki ısı iletimini kolaylaştırmak için kullanılır. İşlemcinin üzerine takılan heatsink+fan ikilisi, işlemcinin sıcaklığını düşürmek için kullanılır. İşlemcinin ısısı iyi bir ısı ileticisi olan heatsink'e geçer ve heatsink'in üzerindeki fan heatsink'e doğru hava üfleyerek heatsink'in üzerinde biriken ısıyı dağıtır. İşlemci ile heatsink arasındaki iletim ne kadar iyi ise, işlemcinin sıcaklığı da o kadar kolay düşürülür.
İşlemci ile heatsink dediğimiz metal parça arasındaki ısı iletiminin aksamasına neden olan ise, iki yüzey arasındaki ufak boşluklarda kalan havadır. Her ne kadar çıplak gözle bakınca işlemcinin üst yüzeyi de, heatsink'in alt yüzeyi de pürüzsüz gözükseler de, aslında her iki yüzeyde mikroskopik boyutta oldukça engebeli bir dokuya sahiptir. Bu nedenle, iki yüzeyi birbirine bastırdığımızda, aslında birbirine fiziksel olarak temas eden alan çok düşüktür, arada kalan hava ise kötü bir ısı ileticidir. Bu nedenle heatsink ile işlemci arasında termik macun sürülür.
Sıcaklığı Ne Kadar Düşürür?
Bu çok çeşitli faktörlere bağlıdır. Kasanın içi ferah ve heatsink+fan ikilisi kaliteliyse, 8-10 derecelik bir düşüş sağlayabilir. Fakat genellikle 5-6 derecelik bir düşüş sağlar. Sıcaklığın düşüş miktarı mevsim, işlemcinin tipi gibi faktörlere de bağlıdır. En kötü koşullarda bile 2-3 derecelik bir düşüş sağlaması beklenir.
Nasıl Sürülür?
Mümkün olduğunca az ve ince sürülmelidir. Fazla kaçarsa, işlemci ile heatsink arasında çok kalın bir katman oluşturacaktır ve bu durumda olumlu etkisi görülmeyebilir. Ama işlemci ve heatsink arasındaki boşluğu dolduracak kadar fazla sürülmelidir. Önce heatsink alınır ve kare şeklinde bir bölgeye, yandaki resimde görüldüğü gibi sürülür. Daha sonra, heatsink işlemcinin üzerinde mümkün olduğunca sıkı bir şekilde takılır. Her ne kadar macun elektriksel iletken özellik taşımasa da, yine de macunu kenarlara taşırmamaya dikkat etmeniz önemlidir. Özellikle AMD Athlon ve Duron işlemcilerde, macunun işlemci üzerindeki kontaklara bulaşmamasına dikkat ediniz.

SOĞUTMA ÇEŞİTLERİ

HAVA SOĞUTMA : (Kla*** pervaneli soğutucu)
Hava soğutmanın üç şekilde yapıldığı söyleyebiliriz. Bunlardan ilkine doğal soğutma diyebiliriz. Bu yöntemde ısı üreten parçanın üzerine hiçbir ilave yapılmaz, parçanın kendi yüzeyi ve doğal hava akışı parçanın soğutulması için yeterlidir. Örnek olarak anakart üzerindeki sata kontrolcüsü ve donanım kontrolcüsü gibi çiplerin soğutulma şeklini verebiliriz.
Doğal soğutmanın yetmediği durumlarda ısı dağıtıcı (heatsink) ile soğutma yöntemi gündeme gelir. Bu ikinci yöntemde, kullanılan ısı dağıtıcılar vasıtasıyla parçanın ısısı emilir ve buna ek olarak ısıyı havaya ileten alan genişletilerek soğutma performansı artırılır. Bu yönteme örnek olarak anakart üzerindeki güney köPage Rankingüsü gibi parçaların soğutulması verilebilir. Bu iki yönteme genel olarak pasif soğutma da denir. İkinci yöntemin soğutmaya yetmediği durumlarda sisteme bir fan eklenerek üçüncü yöntem olan fanla soğutma yöntemine başvurulur. Bu yönteme aktif soğutma da denir. Günümüzde bilgisayarın birçok parçası bu yöntemle soğutulmaktadır.
Gazlar ve özellikle hava, ısıyı çok kötü ilettir. Bu nedenledir ki hava soğutma sistemlerinde fanlar kullanılır. Fanların tek işlevi vardır. Bu da havanın yerini değiştirmektir. Dolayısıyla hava soğutma sistemlerinde de fanların amacı, bu temel işlevi yerine getirmektir. Bunun anlamı, ısınan yüzeylerin çevresinden biriken sıcak havayı uzaklaştırmak ve sıcak havanın yerine soğuk hava yollamaktır.
En yaydın olarak kullanılan soğutma tipidir. Maliyeti diğer soğutma sistemlerine göre çok ucuzdur. Amaç Isınan parça uzerine konan (Şimdilerde Genelde Bakır) yapraklı plaka ile ısıyı dağıtırken üzerindeki fanda soğuk havayı plakanın yapraklarına üfler.

Avantajları :
1.)Ucuzdur.
2.)Bulunması kolaydır.
3.)Çeşit bakımından çok zengindir.

Dezavantajları :
1.)Sesli çalışırlar
2.)Çok iyi bir soğutma performansları yoktur. (En fazla oda sıcaklığına kadar soğutur)

SU SOĞUTMA : (Su Bloğuyla)

Sıvıların ısıl iletimi havaya göre daha yüksektir. Bu nedenle sıvı soğutma çözümleri hava soğutma çözümlerine göre daha yüksek performans sağlarlar. Bu nedenle overclock (hızaşımı) uygulamalarında çoğunlukla tercih edilirler. Su soğutma sistemlerini bir diğer olumlu özelliği; diğer soğutma çözümlerine nazaran daha az gürültü üretmeleridir.
Su soğutma sistemleri temelde şu parçalardan oluşur ;
1-Blok :
Cpu, kuzey köPage Rankingüsü, gpu gibi sistem bileşenlerinin üzerine monte edilen ve bu sistem bileşenlerinin ürettikleri ısıyı suya aktaran, genellikle dikdörtgen ya da kare prizma şekilli, içi boş parçalardır. Isıyı daha iyi ilettiği gerekçesiyle bakır CPU blokları tercih edilmelidir.
2-Radyatör (Isı yayıcı):
Sistem bileşenlerinden sıvıya aktarılan ısının sistemden uzaklaştırılmasını kısaca sistemin ve sıvının soğumasını sağlayan parçalardır. Ülkemizde Thermaltake başta olmak üzere su soğutma çözümleri için radyatör üreten firmaların ürünlerini bulmak mümkün. Ayrıca bir çok kullanıcı sıvı soğutma sistemlerinde kullanmak üzere oto-kalorifer radyatörü kullanılmaktadır.
3-Pompa :

Soğutma sıvısının sistem içerisinde hareket etmesini sağlayan parçadır. Kapalı devre sistemlerde pompa sürekli aynı sıvının devirdaim etmesini sağlar. Pompalar normal ve dalgıç olma üzere ikiye ayrılır. Dalgıç pompalar büyük bir su deposunun içine yerleştirilirler. Normal pompalar ise su deposunun içine yerleştirilmeyen pompalardır.

4-Su kabı : Sıvının bulunduğu kaptır. Reservuar da denir.
5-Hortumlar : Sıvının taşıyan parçalardır.
Sıvı soğutma sistemimize, bir kompresör ilave edilerek gaz destekli su soğutma sistemi elde edebiliriz. (Burada bir bilgi hatası oluşmaması açısından belirtmemiz gereken nokta bir nokta var. Gaz soğutma sistemlerinde kullanılan komprasörlerin içinde komprasör (gazı sıkıştıran bölüm), kondanser (gazı yoğunlaştıran ve gazdan sıvıya dönüşümün olduğu bölüm), ve kılcal (evaporatöre giden gazın basıncını kontrol eden aygıt) bulunur. Ayrıca tüm sistemi soğutmak için yerleştirilen evaporatör (gazın kılcaldan çıkıp buharlaşarak sıvı halden gaza dönüşüm olduğu bölüm) bulunur.)

( Evaporatör, su kabı içindeki sıvıyı soğuttuğu için su soğutma sistemlerindeki radyatörlere gerek yoktur.) Gaz destekli sıvı soğutma çözümleri kompresörün tipine ve genel sisteme göre sıvının sıcaklığı -40c’lara kadar inebilir. Tabi ki bu sıcaklıkta su donduğu için sistemde saf su kullanılmaz. Saf suya bazı katkı maddeleri eklenerek suyun donma noktası düşürülür ya da başka sıvılar kullanılır.

Bunun dışında gaz destekli sıvı soğutma sistemleri, mantık olarak sıvı soğutma sistemlerinden pek bir farklı yoktur. Fakat bu sistemlerde kullanılan kompresörlerin elektrik sarfiyatı çok yüksektir. Dolayısıyla uzun süreli kullanımlara uygun olmayabilir. Ayrıca kompresörler çok sessiz ürünler değildir. Dolayısıyla bu gaz destekli sıvı soğutma sistemleri, normal sıvı soğutma sistemlerinden daha gürültülüdür. Fakat sistemde termostat kullanılırsa ve ilave ayarlar yapılırsa sıvı sıcaklığına göre kompresör zaman zaman kapanıp açılabilir. Bu da elektrik sarfiyatını ve gürültüyü bir derece azaltır. Gaz destekli sıvı soğutma çözümlerinin bir diğer olumsuz özelliği ise, çok düşük sıcaklılara ulaşabilmesi nedeniyle su bloğu ve hortumların yalıtılması ihtiyacıdır. Aksi durumda bu parçalar üzerinde terleme (havada bulunan suyun yoğunlaşması) sorunu ortaya çıkabilir ve bu sorun bilgisayarlarımız için tehlikeli sonuçlar ortaya çıkarabilir.
Daha yeni yeni uygulanmaya başlayan soğutma tipidir.Prensip olarak arabadaki soğutmanın aynısıdır. CPU gibi ısınan parçanın üzerine konan bir ceket (Su Bloğu) in içinden sessiz (akvaryum pompası) bir pompa ile gönderilen su işlemciyi soğturken ısınan suyuda bir radyatörün içinden geçirilir.Radyatöre de büyük bir 120mm lik bir fan takılarak soğutulabilir.

Avantajları:

1.)Hava soğutmaya göre çok iyi bir soğutma performansı vardır.
2.)Sessiz çalışırlar (120mm lik bir fanı az devirde çalıştırsanız soğutmaya bir engel olmaz)
3.)Biraz büyük yaparsanız ekrankartı ve chipsetide soğutursunuz.

Dezavantajları

1.)Pahalıdır. (Radyatör, pompa,su haznesi,rekorlar)
2.)Kasanın içine sığdıramazsanız taşırken uğraştırır.(Sök-Tak)
3.)taşınması sorun olur.
4.)Rekorlar iyi bağlanmazsa su sızdıra bilir.Sizin için iyi olmaz.

GAZ SOĞUTMA : [Özel Soğutucu (Soğutmax)]

Gaz ile soğutma sistemlerinin yapısı, gaz destekli sıvı soğutma sistemlerinin yapısına benzetebiliriz. Bu sistemlerin en önemli farkı evaporatörün bir sıvı kabı içinde durmayıp, bir soğutma bloğu şeklinde tasarlanıp takıldığı parçayı soğutmasıdır. Bu nedenle gaz ile soğutma sistemlerinin içinde sıvı soğutma ve gaz destekli sıvı soğutma sistemlerindeki gibi radyatör, pompa ya da soğutma sıvısı bulunmaz.
Gaz destekli soğutma sistemleri bilgisayarın ancak bir bileşenini (örneğin sadece CPU) soğutabilecek ürünlerdir. Bu sistemlerde kompresör sadece bir parçayı soğutur. Bunun etkisiyle o parçanın sıcaklığı, sistemin yapısına ve kompresörün performansına göre -50c dereceye kadar düşebilir. Bu sistemler hiç durmadan sürekli ve her zaman tam performans altında çalışır. Bu nedenle de elektrik sarfiyatı bundan önceki çözümlere göre çok daha yüksektir. Bu soğutma çözümünde terleme sorunu daha baskındır. Bu nedenledir ki, bu sistemler günlük kullanıma uygun değildir.
Su Soğutma ile Hava Soğutmanın Farkları

Hava Soğutma
Genelde, doğal veya fan destekli olarak hava soğutması kullanılması, elektronik parçaların soğutulması için çok yaygın bir yöntemdir. Eğer doğal hava akışı, yüzey arttırma* yapmadan parçayı soğutmak için yetersiz ise, parçaya eklenecek bir soğutucu, ısı transferini arttırır ve parçadan ısı emerek parçanın sıcaklığını düşürür.
Daha fazla soğutma gerekliyse, eklenecek bir fan yardımıyla soğutucunun üzerinden geçen hava akışı arttırılır ve daha fazla sıcaklığın havaya geçmesi sağlanabilir. Fan hariç, hava soğutma ilave bir cihaz gerektirmez ve soğutma işlemini performanslı olarak yapar. Ama su soğutma, çeşitli ilave ekipmanlar gerektirmektedir.

Elektronik parçaların işlem gücü, sahip olduğu transistor sayısı ile arttırılmaktadır. Her ne kadar silikon işleme teknolojisinin küçülmesi ve transistor boyutlarının da buna bağlı olarak ufalmasıyla birim bazında enerji sarfiyatları azalsa da, bu seferde belirli bir alana düşen adetleri arttığı için toplamdaki enerji sarfiyatları artmaktadır.
Bu sarfiyatın çöpü ise ısıdır.

Akılcı tasarımlar ile yüzey alanı arttırmak mümkünse de, bugünlerde soğutucu büyüklükleri ve ağırlıkları anormal artmaktadır. Büyüklük arttıkça, fan tarafından üflenen havaya karşı oluşan geri basınç da artmaktadır, bu fanların da soğutucuyla orantılı olarak büyümesini gerektirmektedir.
Fanlar büyüdükçe, fanın kendisi, montaj parçaları, hava girişi ve çıkışı soğutucu üzerinde çok değerli bir kısım alanı kapatmakta, soğutma fonksiyonu için ufak bir tepkiye bile sebep olabilmektedir.

Su Soğutma

Su soğutma sistemleri, hava soğutmanın dezavantajlarına göre daha iyi sonuçlar vermektedir. Daha az akışkan hacmi ile daha fazla ısıyı üzerine alabilir, daha tutarlı bir ısı kontrolü sağlar ve tüm bunları daha sessiz bir şekilde yapar.

Soğutma maddesinin fiziksel özellikleri, ısı iletimi ile soğutmanın temelini teşkil eder. Yoğunluğunun az olması sebebiyle hava, ısı iletimi açısından birim ağırlıkta daha az sıcaklık taşıyabilir. Kıyaslama yaparsak, su daha yoğundur ve birim ağırlıkta daha fazla sıcaklık taşır.
Kısaca soğutma maddesinin yoğunluğu ve özgül sıcaklığı, onun yüklenebileceği ve taşıyabileceği ısıyı belirler.

Hava ve su akışkanlarının fiziksel özellikleri şöyledir.

Madde Özgül Isısı Yoğunluğu
Su 4217 J/kg·°C 998 kg/m3
Hava 1060 J/kg·°C 1.2 kg/m3

Isıyı alma ve taşıma kabiliyeti, aşağıdaki temel akışkan formülüyle hesaplanır.

Akışkanın ısı alması = Güç (Watt) / (Özgül Isı x Yoğunluk x Hacim)

Örnek olarak 103 Watt�lık enerji ihtiyacı olan bir Prescott işlemciyi soğuturken sıvıda 10 C yükselme olmasını istiyorsak, gerekecek akışkanın miktarını aşağıda hesaplayalım;

Hava ile soğutma;
Akışkanın ısı alması = Güç (Watt) / (Özgül Isı x Yoğunluk x Hacim)

10 derece C = 103 / (1060 J/kg C x 1,2 kg/m3 x Hacim m3/sn)
Hacim m3/saniye = 103 Watt / (1060 J/kg·° C x 1.2 kg/m3 x 10° C)
Hacim = 0.0081 m3/sn = 8 litre/saniye

Su ile soğutma
Akışkanın ısı alması = Güç (Watt) / (Özgül Isı x Yoğunluk x Hacim)

10 derece C = 103 / (4217 J/kg C x 998 kg/m3 x Hacim m3/sn)
Hacim m3/saniye = 103 Watt / (4217 J/kg·° C x 998 kg/m3 x 10° C)
Hacim = 0.0000024 m3/sn = 0,0024 litre/saniye

Hava kullanıldığında, 103 Watt ısıyı, akışkanı en fazla 10C yükseltmek için dakikada 0,5 m3 havayı soğutucu üzerinden geçirmeniz gerekir.
Soğutma maddesi su olduğunda ise, dakikada 0,144 litre suyu soğutucudan geçirmeniz yeterli gelecektir.

Hava soğutmanın diğer bir dezavantajı ise rakımdır. Deniz seviyesinden yükseldikçe, fanların soğutma performansı da düşer. Sebebi ise çok basittir, deniz seviyesinden yükseldikçe, havanın yoğunluğu azalır.
Örneğin, deniz seviyesinden 1500 metre yukarıda yaşayan bir kişinin (Elazığ, Ardahan, Ağrı vb) fanla soğuyan bilgisayar parçaları, deniz seviyesinde yaşayan bir kişinin bilgisayarına göre %14 daha az soğumaktadır. Bunun sebebi fanların sabit hacim transferi yapmalarıdır. Yani deniz seviyesinde üfledikleri hava miktarı ile, 1500 metre rakımda üfledikleri hava miktarı aynı olmasına rağmen, yoğunluk azaldığı için ısı çekme miktarı azalmaktadır.

Soğutucu Büyüklüğü Karşılaştırması
Sıcaklığı akışkana aktarmak için ne kadar yüzey alanının gerekli olduğunun hesaplanması gerekir. Temel ısı transferi kurallarına göre, ısı aktaran yüzey alanı ile ısı aktarım oranı çarpıldığında, ısı aktarım miktarı hesaplanabilir.

Formül Q = H x A x Dt şeklinde olup
Q = Watt cinsinden aktarılan ısı
H = ısı transferi katsayısı (m2�de transfer edilen ısı)
A = yüzey alanı (m2)
Dt = ısı farkı (soğutma akışkanındaki sıcaklık yükselmesi)

Hava için tipik ısı transferi katsayısı 20 Watt/m2 C�dir.
Su için tipik ısı transferi katsayısı ise, 9000 Watt/m2 C�dir. Sıvıların daha yüksek ısı transfer katsayıları olduğu için, ısı transferi yapmalarını sağlayan yüzey de daha küçük olabilmektedir.

Örneğin;

Yukarıdaki düzenekte hava ile soğutmak için gerekli olan yüzey alanı;
Alan = Q / (H x DT) = 103 W/(20 W/m2°C x 10°C) = 0,5 m2 dir.

Yukarıdaki düzenekte su ile soğutmak için gerekli olan yüzey alanı;
Alan = Q / (H x DT) = 103 W/(9000 W/m2°C x 10°C) = 0.001 m2 olacaktır.

Görüldüğü üzere, Prescott işlemciyi havayla soğutmak için gerekli olan yüzey alanı, suyla soğutmak için gerekli olan yüzey alanından 500 kat büyüktür.

Pratikte, böyle bir hesabın bize faydası, işlemciyi havayla soğutmak için, anormal büyük bir soğutucu kullanmak gerektiğidir.

Operasyonel Ses Karşılaştırması
Fanlı hava soğutmanın etkili olabilmesi için, soğutucu yüzeyinde bulunan yaprakçıkların ısıyı üzerine alması ve havaya aktarımını da dengeli yapabilmesi gerekmektedir. Yüksek ısılar üreten parçaları soğutan fanların üfledikleri hava, saniyede 5 metre sürate erişebilmektedir. Bu süratteki soğutmanın ses yapan 2 kaynağı vardır. İlki havayı hareketlendiren paller ve motorun çıkardığı ses, ikincisi ise, soğutucu yapraklarına temas eden havanın sürtünme sesi.

Sıvı soğutmalı sistemler ise, ses çıkaran üniteleri azaltmasıyla ünlü olup, her geçen gün daha da ilginç tasarımlarla karşımıza çıkmaktadır. Devir daim pompası çok az miktarda sıvı dolaştırdığı için, çıkardığı ses de azdır. Saniyede 2 metrelik bir sıvı transferi ile rahatlıkla benzer sıcaklık düşürülebilmekte, soğutucu boyutları ise yüzey alanı itibariyle 500�de 1 küçüklükte olabilmektedir. Devir daim pompasının, radyatörün ve fanın uzakta olması da, toplam ses miktarını düşürmektedir.

Ç.N.: Yüzey arttırma: Isınan parçanın ısısını alabilmek ve soğutabilmek için, ısıyı daha büyük bir alana yaymak gerekmektedir. Mesela CPU�nun üzerindeki metal korumanın alanı 4 cm2 ise, buna bir soğutucu takarak yüzey alanını 400 cm2�ye çıkarmak ve ısıyı geniş alana yaymak mümkündür. Soğutucunun kanatları ve bu kanatların havayla temas eden tüm yüzeyleri, soğutulacak alan hesabına eklenir. Böylece 4 cm2�deki ısı, daha az bir eforla soğutulabilir. (Zalman CNPS7000 serisindeki yüzey alanı 3170 cm2�dir.)

Kaynak; The Benefits of Liquid Cooling over Air Cooling for Power Electronics / Chris Soule, Aavid Thermal Products, Inc.

Termal macun

Bir çok arkadaş sistemlerinin aşırı ısınmasında şikayetçi. Aşırı ısınında birtakım sebepleri ve çözümleri var
bu konuda izlenecek bir takım yollar var.
Yüksek ısının en büyük sebeplerinden biri yetersiz kasa havalandırılmasıdır. Sıcak bir kasa sadece işlemci
değil ekran kartı ramler chipset ve harddiskinde daha sıcak olmasına yol açacaktır. Bunu engellemek için
öncelikle kasamız içinde bir hava yolu oluşturmalıyız. Bu yüzden fanlarımız gelişi güzel konumlandırılmamalıdır.
İçerideki devamlı hava sirkülasyonu kasanın içinin çok daha serin olmasını sağlayacaktır. Bunun için
en çok kullanılan yöntemlerden biri kasanın ön panelindeki ve yankapaktaki fanlarla içeri hava alınması
tüm parçaların ve işlemcinin üzerinden geçerek ısınan havanın kasanın arka tarafındaki eksoz fanı ile dışarı atılmasıdır.
Bir çok kişi yazın kasa kapağını açarak kasasının daha serin olduğunu düşünmekte ama bu genelde
yanlış bir uygulama, çünkü yeterli bir hava sirkülayonu olan kapalı kasa açık bir kasadan çok daha serin olacaktır.
Bilindiği üzere ısınan hava yukarı yükselir bazı arkadaşlar kasanın üst tarafına fan deliği açarak
buraya dışarı doğru üfleyen bir fan koymaktadır. Bu son derece doğru bir davranıştır. AMA birazda zahmetlidir.

İşlemci ısınması: Üzeri toz bağlamış dönmekte bile zorlanan bir fan ve alüminyumun gri renginden veya
bakırın sarısından eser kalmamış bir heatsinkten(demire benzeyen işlemci fanının hemen altındaki
ağır metal )
işlemcinizi düzgün soğutmasını bekleyemezsiniz. Temizlik ilk kural.
Olası diğer ısı sorunlarından bazıları.
1) Heatsinkin işlemci üzerine tam oturmamış olması işlemcinin heatsinki işlemcinin ısısını tam olarak
alamayacağından işlemcinin çok ısınmasına sebep olacaktır. Bazen taktığınız heatsinkin yönü bile ısınmada
büyük rol oynamaktadır. Eğer bu parçayı çıkardıysanız yerine mümkün olduğunca özen göstererek takmaya
yeni aldıysanız kullanım klavuzundaki tüm yönergelere dikkat ederek takmaya özen göstermelisiniz.
2) Termik macun kullanılmaması: en çok yapılan hatalardan biridir. Macun sürülmediği taktirde hiçbir
işlemci soğutucusu görevini layıkıyla yerine getiremez. Burada macunun görevi işlemci ile heatsink arasındaki
en küçük boşlukları dahi doldurarak mükemmel ısı iletimi sağlamasıdır. Macunumuzu işlemcimizin üzerine sürerken
mümkün olduğunca ince bir tabaka halinde yaymaya özen göstermeliyiz daha çok macun daha çok soğutma demek değildir.
ukarıdaki tablonun HERNEKADAR ABARTILDIĞINI düşünsemde termik macunun soğutmaya etkisi sanılanın üzerindedir.
3) oem işlemci aldıysak veya yeni bir soğutucu alacaksak: Eğer oem işlemci aldıysak bize işlemci ile birlikte
bir soğutucu verilmez. Kendi soğutucumuzu kendimiz seçeriz. Çok ucuz dandik fanlı takoz gibi soğutucular
yüksek hıza sahip işlemcimizi tam anlamıyla soğutamayabilir. Soğutucularda genellikle bakır yada alüminyum kullanılır.
Bakır ısı iletkenliği alüminyumdan çok daha fazla olan bir maddedir. Bakır soğutucular daha iyi
performans vereceklerdir. Ayrıca heatsink üzerindeki yüzey alan ne kadar fazla ise fan o kadar
yere hava üfleyecek ve sıcaklığı ona göre dağıtacaktır. Alacağınız soğutucunun üzerindeki yapraklar
ne kadar sık ve yüzey alanı nekadar fazla ise işlemciniz o kadar soğuk olur.
4) Fanın heatsinke montajı: Fan bir taraftan üflerken diğer taraftan hava çeker. Bazı arkadaşlar fanın
işlemcinin üzerinden hava çekilerek daha iyi soğuyacağını düşünmekte veya yanlışlıkla fanı heatsink
üzerine ters takabilmektedir. Ben tüm denemelerimde işlemci üzerine üfleyen bir fanın daha serin bir
işlemci sağladığını gördüm.

Gürültü ve Sesli Fanlar

Gürültü kirliliği:Günümüz bilgisayar parçaları artan performansla birlikte daha çok ısıyıda
beraberinde getiriyor
parçalarımızı soğutmak için kasamızı donattığımız fanlar ise yüksek gürültüleriyle bazen çekilmez oluyorlar.
Dönen fanlar elbetteki gürültü yapacaklardır ama amaç bu fanları mümkün olan en az gürültüde çalıştırmak.
Gürültü çıkaran fanların çıkardığı gürültülerin bir takım sebebleri var bunları sıralayacak olursak:
1) Fanın dönmesinden kaynaklanan bilyelerinden gelen sesler(genelde ucuz fanlarda karşılaştığımız
bir sorun ucuz fanlar az iş çok gürültü yapıyorlar maalesef.)
2) Fan ile bağlı bulunduğu yerden kaynaklanan titreşimden oluşan gürültü :fanlar hızlı devirde dönüyorsa
birtakım titreşimler oluşturur bu titreşimler monte edildiği kasa kapağı,heatsink üzeri,ön panel,
arka çıkış yeri gibi alanları titreştirerek tırıltı şeklinde gürültünün oluşmasına sebep olurlar.
(mümkünse fanı monte etmeden
önce ince musluk contası veya ona benzer yumuşak bir takım materyalleri vidayı sıkmadan önce
herbir vida için vidanın altına koyarsak bu materyaller titreşimi absorbe edecek ve titreşimden
kaynaklanangürültüyü azaltacaktır.)
3) Fanın bulunduğu yerdeki hava geçen boşlukların düzeni:

fanınız ne kadar kaliteli ne kadar sessiz olursa olsun titreşim ne kadar az olursa olsun.
Fanınız dışarıdan havayı çekerken yada hava üflerken hava bu aralıklardan geçecek ve uğultu
gibi bir ses oluşturacaktır.
Ben çözümü bu kısmı keserek hallettim. Fanın açıkta kalarak tehlike oluşturmaması içinse ince tel
şeklindeki fan ızgaralarını kullanabilirsiniz.

4) Küçük çaplı fanların sebep olduğu gürültü: Fanlarınızın boyutu ne kadar küçükse o kadar
devirli dönecek ve o kadar ses yapacaktır. Fanlarda çap büyüdükçe devir sayısı daha az olur
ama yinede gerekli havayı sağlayacaklardır. Mümkün olduğunca büyük çaplı fanlar kullanmanız
daha düşük devir ve daha az ses anlamına gelmektedir
5) Kirli ve tozlu fanlar: Üzerinde toz birikmiş fanlarda gürültü miktarı arttırdığı gibi hava üfleme
miktarıda azalmaktadır. Fanlarınızı düzenli olarak temizleyerek bu sorundan kurtulabilirsiniz.
Bu işlemi elektrik süpürgesi veya nemli bezle yapabilirsiniz.

Bunların dışında piyasada bulunan fan kontrolörlerde fan seslerini kısmada oldukça etkililer
bazen sistemimizle benchler alır oyun oynar sıkıştırma encoding işler yaparız. O zaman fan sesinede
bir nebze katlanılabilinir. Ama gecenin 2 sinde download yaparken uyumaya çalışmak kadar sinir
edici bir durum yoktur. Bu durumda makinamız zaten minumum yükte çalışacağından çok fazla ısınmayacak ve soğutma ihtiyacı duymayacaktır. Gün içinde sadece internette sörf yaparkende aynı durum geçerli.
İşte fan kontrolor bu gibi durumlarda devreye sokarak bazı fanlarımızı tamamen kapatarak
bazılarını minumum devire ayarlayarak seside en aza indirebiliriz.

Fan kotrolorümüz yoksa: Küçük bir ipucu molex bağlantılı fanlarımızın hızını azaltıyoruz.
Molex kablolar normalde 12 voltla çalışır küçük bir hile ile bağlantını birini ters bağlayarak 12-5=7 voltla
çalışmasını sağlayacağız.
Bunun için molekslerde sıralı 4 renk kablo var bunlar
Sarı,kahverengi,siyah ve kırmızıdır
Şimdi burada küçük bir iğne vb yardımı ile kırmızı ve kahverengi renkli olan kabloları çıkarıyoruz
ve kahverengi olan yere kırmızıyı kırmızı olan yere ise kahverengiyi takıyoruz. Artık 7 voltla çalışan
daha sessiz bir fanımız var.
(tarafımdan defalarca denenmiştir. hiçbir sorunla karşılaşmadım. Herkesin kendi sorumluluğundadır.)

geleneksel ısı sorunları için
Bir çok arkadaş sistemlerinin aşırı ısınmasında şikayetçi. Aşırı ısınında birtakım sebepleri ve çözümleri var
bu konuda izlenecek bir takım yollar var.
Yüksek ısının en büyük sebeplerinden biri yetersiz kasa havalandırılmasıdır. Sıcak bir kasa sadece işlemci
değil ekran kartı ramler chipset ve harddiskinde daha sıcak olmasına yol açacaktır. Bunu engellemek için
öncelikle kasamız içinde bir hava yolu oluşturmalıyız. Bu yüzden fanlarımız gelişi güzel konumlandırılmamalıdır.
İçerideki devamlı hava sirkülasyonu kasanın içinin çok daha serin olmasını sağlayacaktır. Bunun için
en çok kullanılan yöntemlerden biri kasanın ön panelindeki ve yankapaktaki fanlarla içeri hava alınması
tüm parçaların ve işlemcinin üzerinden geçerek ısınan havanın kasanın arka tarafındaki eksoz fanı ile dışarı atılmasıdır.
Bir çok kişi yazın kasa kapağını açarak kasasının daha serin olduğunu düşünmekte ama bu genelde
yanlış bir uygulama, çünkü yeterli bir hava sirkülayonu olan kapalı kasa açık bir kasadan çok daha serin olacaktır.
Bilindiği üzere ısınan hava yukarı yükselir bazı arkadaşlar kasanın üst tarafına fan deliği açarak
buraya dışarı doğru üfleyen bir fan koymaktadır. Bu son derece doğru bir davranıştır. AMA birazda zahmetlidir.

aLıntı

çok gsl pylşm tşkler